|
آسمان
|
جغری. چغری. گؤك.
|
|
آسمان بلند و مقدّس
|
اوزه گؤك تنگری.
|
|
آسمان جهان
|
آچون قالیغی.
|
|
آسمان دونیا
|
آچون قالیقی.
|
|
آسمان گشاد
|
آیاس گؤك.
|
|
اطراف كره زمین
|
ییر بوجغاسی.
|
|
آفتاب (خورشید)
|
گون،گونش، یاشینگ، قورش، قویاش،
قاش، آغ قویاش، كوناس، كوناش، یاشیق (سنگلاخ).
|
|
آفتاب درخشان (خوشید درخشان)
|
یاروق گون.
|
|
آفتاب گرفتگی (كسوف)
|
قیرقیزلاردا «گون توتولدو» آلتایلاردا
«گون اولقانی»، «گون اوسگون گلدی».
|
|
آفتابگیر (آفتابی)
|
گونلو،گوندو.
|
|
آمدن بهار
|
گوزرمهسی.
|
|
آمدن تابستان
|
یاییقماسی.
|
|
اسد (شیر)
|
ارسلان، ارسالان، آسلان، اسلان.
|
|
امروز
|
بوگون//بویون.
|
|
آنروز
|
یاغرین.
|
|
برج
|
اوكَك، اوغراق، كونَك (كؤنَك).
|
|
برج زهره
|
اؤی.
|
|
برج عقرب
|
یای اوغلاق، چیدان، چادان.
|
|
برج میزان (ترازو)
|
اولگو، باشی اؤلكو.
|
|
برج میزان (ترازو)
|
اولگو، قاراقوش (عقاب، قارتال) تلهاوُتلاردا
«بئش مینقاق» عثمانی لاردا «بئش قاداش» آناتولی كندلرینده؛ بئش قارداشلار. اورتا
آسیادا «كیسیل» آناتولودا «قویروق اولدوزو» قرا قوش، ارن تیر، اوچ ییلدیز،
كسیل، قویروق ییلدیزی، اولگو، قارا قوش، آلتایلاردا« اوچ مینقاق»آناتولی دا«
بئش قارداشلار» عثمانیلاردا «بئش قارداش». اولكو چیان.
|
|
برّه
(بره) حمل
|
قوزو، یاز ییلدیز، اوغلاق، قوچ،
|
|
بهار
|
یاز، اوقلاق آی، یازقی.
|
|
پارسال
|
بیلتورغی، بیلدیركی، بیلتور،
بیلدیر.
|
|
پاییز (خزان)
|
گوز، اولوغ آی» گوزاك، كوز.
|
|
پروین 2ـ هفت خواهران 3 ـ ثریّا
|
اولكر، اوركر، اورگل، یئدی قیز،
آلتایلار پروین اولدوزونا؛ «مئچین» دئمیشلر (مئچین ـ بیر نوع بؤجك (حشره) دیر.
اوركا (چادیر)، اوركار، اوركئر، اوركؤر. اییی یئدیلر، یئددیلر، یئددی خانلار،
یآدی كئر، یئددی یار، یئددی یارلار، توپچالار، اوركَر.
|
|
پریروز
|
آسیراغا گون//سیراغا گون، اوزاغو
گون..
|
|
پس فردا
|
بیری گون، یازی.
|
|
پیرار سال
|
ایلیش ایل.
|
|
تابستان
|
یای، اولوغ اوقلاق آی.
|
|
تابش آفتاب
|
چوغ.
|
|
تابش شدید آفتاب
|
قویاش.
|
|
ترازو 2 ـ میزان
|
اولگو، باشی اؤلكو، آلتای تلهاوتلاریندا
«اوچ مینگاك» عثمانلی دؤورونده «بئش قارداش»//بئش قارداشلار، اورتا آسیادا
«كسیل»آناتولودا «قویروق ییلدیزی»، اولگو، قاراقوش.
|
|
تغییر ماه
|
آی اوزگهرو.
|
|
توده ستارهگان2 ـ خوشه ستاره
|
ییلدیز كومهلری، اولدوز توپاسی.
|
|
تیر ماه
|
گوزاك//كوزاك،گوز.
|
|
تیر2 ـ عطارد 3 ـ مئركوری
|
تیلئك//دیلك، «اوخ آتان»، تولَك.
|
|
تیس (جُدَی) برج
|
تیمور قازوق//دمیر قازیق، قازوق،
آلتایلاردا؛ آت قازیغی، قوتلو آت قازیغی، آلتین قازیق.
|
|
ثور 2 ـ گاو
|
اوُد، اؤد، بوغا، اؤی، اوكوز.
|
|
جنوب
|
گونای، گونئی، گون اورتاسی،
قیزیل//قیزیلجا.
|
|
جوزا 2 ـ دوپیكر 3 ـ توأمان
|
ایكیزلر، ارندیر.
|
|
چرخ فلك
|
گؤك چیغریسی ، اوچمان.
|
|
حساب
مقارنه ماه وستاره پروین
|
قوناش.
|
|
حوت 2 ـ ماهی
|
بالیق.
|
|
خدای خورشید
|
گون توْیوْن.
|
|
خرچنگ 2 ـ سرطان
|
یئنگج.
|
|
خسوف (ماه گرفتگی)
|
یئلپهگن یئگن آی.
|
|
خورشید
|
آغ قویاش، گؤك قویاش.
|
|
خورشید (آفتاب)
|
هونگ(ص176. ب. اؤگل. تورك
میتولوژیسی).
|
|
خورشید برّاق//درخشان
|
یاریق گون.
|
|
خورشید گرفتگی
|
گون توتولدو، گون اولقانی، گون
اوسگؤن.
|
|
خوشه پروین
|
اوركر، یئدی قیز، یئدی گئر، یئدی
گئن، یئددی قارداش، یئدیلر، یئدی قندیل، یادیگر، یئدی یار، یئدی یارلار،
آناتولی دا «توپچالار».
|
|
دبّ اصغر
|
قویون آغیلی، قیرغیزلاردا «آلت
آراق//آلتی آرقار//آلتی آرقال» آلتاییها «ایل یئتتئگئن// ایل یئدیگئن»،كیچیك
آیی.
|
|
دبّ اكبر2 ـ هفت اورنگ
|
بؤیوك آیی، یئدیگر، یئددی گؤر، یئدی
گئر، یئدی كؤر//یئدی گئر، یئدی كئر، آناتولودا «یئدی اششك» ، «گمی یلدیزی»،
كؤموك، یئدی گئن، یئدی گیر، آلتایلاردا «آت یئتتهگئن» ، قیرغیزلاردا «یئتتی آرقار»،
قوْش اؤكوز (قوشا اؤكوز). آناتولو دا «ایكی قارداش//ایكی قارینداش» غربی سیبئرده
«كئییك» قیرقیزلاردا «یئدی قاراقچی (یئددی اوغرو) بویراتلاردا «یئدی آیغیرلی
آلپلار»، یئددی خیرسیز، یئددی قارداش. آلتایلاردا «یئدی بكچیسی»، یئدی
قارداشلار، یئدی بكچیلر، یئددی كؤپك، یئددی خاقان، آت یئتتهگن، یئددی آتلار، آق
بوْز آت، گؤی بوْزآت، یئددی خان، یئتی گئن، یئدی هایدوت .
|
|
درخشش ستاره
|
چاقان، ایشارتی.
|
|
دلو 2 ـ سطل
|
قوْوا، كؤنَك.
|
|
دیروز
|
اوزاغو گون، یاران.
|
|
دیروز2 ـ روز گذشته
|
تونا گون، دونه گون، دوننكی گون،
یاران.
|
|
روح كه از تكّههای خوشید بوجود آمد
و به انسانها كمك میكند
|
سویلا (آلتایلاردا).
|
|
روز پیش
|
ایرهلی گون.
|
|
روز خرگوش
|
تاووچقان گون//تاووشقان گون.
|
|
روز دوشنبه
|
بازار ائرتهسی.
|
|
روز گاو
|
اؤد گون (ud gün).
|
|
روز2 ـ نهار3 ـ یوم
|
اودور، گون.
|
|
روزهای خیلی پیش2 ـ ایام قدیم
|
بایاغی گون.
|
|
زمان 2 ـ وقت
|
سؤ، اؤی، اؤد، اؤی، یئر.
|
|
زمان پیش 2 ـ زمان گذشته
|
بورنا چاغ.
|
|
زمانه
|
اؤدلك، اؤزلك، اؤیلنگ، اؤیلك.
|
|
زمستان
|
قیش.
|
|
زمین
|
ایر. ژئر. ییر. چئر.
|
|
زیبایی آسمان (آسمان صاف و روشن)
|
رومی قیزی.
|
|
سال آینده
|
آرگون، گلن ایل.
|
|
سال بعد از سال آینده
|
آرگون ایزی.
|
|
سال گاو
|
اؤد، اؤی.
|
|
سال گذشته
|
بیلدیر.
|
|
ستاره
|
ییلدیز، اولدوز، ییلدیریك. یالدوز.
یولتوز. یالدیز. یولدوز.
|
|
ستاره جدی (ستاره قطبی//نام فارسی
آن؛ آبام بزه// آبام گاه) بزغاله
|
تیمور قازوق//دمیر قازیق، قازوق،
آلتایلاردا؛ آت قازیغی، قوتلو آت قازیغی، آلتین قازیق. تمیر قزنكوق.
|
|
ستاره جوزا
|
آراییجی یولدوزلر.
|
|
ستاره دو پیكر
|
باخ ستاره جوزا سؤزونه.
|
|
ستاره دوبرادر
|
باخ ستاره جوزا سؤزونه.
|
|
ستاره سه خواهر
|
یئددی قارداش.
|
|
ستاره سهیل (ستاره قطبی) قدیم
فارسجادا؛ پرك//برك
|
تمور قازوق، دمیر قازیق، ییلدیراق،
یالدیراق، قویروق. یالتراق، یالدیراق. اونكای.
|
|
ستاره شباهنگ
|
یَزَك، اؤنچو.
|
|
ستاره شناس (منجّم)
|
یازرچی. جاورونچی.
|
|
ستاره فرقدان
|
آراییجی یولدوزلر. كیچیك آیی بورجوندا ایكی اولدوز
آدی .«آق آت» و « بوز‌آت» آدی ایله مشهوردورلار.
|
|
ستاره قطبی
|
آلتین قازیق (آلتون قازوق)، تمور
قازوق (دمیر قازیق) اویغورلاردا؛ قازقوكون، آلتون قازوق دئییلیر.آناتولودا؛ دمیر
دیرَك، تمیر قازیق، قوزئی (شمال) توركلری «قولوچقا» دئییرلر. توركیهنین مختلیف
یئرلرینده؛ دمیر دیرك، دمیر زیككه، دئر قازیق دا دئییلر. بوْز بوغا. یاكوتلار
حال حاضیردا، بو اولدوزا؛ آت قازیغی و دمیر آغاج دا دئییرلر.
|
|
ستاره نزدیك زهره
|
توغلوق.
|
|
ستاره هفت اورنگ 2 ـ بنات النعش3 ـ
هفت برادران
|
یئتیكان، یئتدی قارداشلار، یئدیگان،
یئددیلر.
|
|
سرطان 2 ـ خرچنگ
|
كوچیك.
|
|
سطح زمین
|
ییر سَغریسی، یِیرقِرتِشی.
|
|
سنبله2 ـ خوشه
|
باشاق، بودغای، بوغدای، بوغدای باش.
|
|
سیّاره
|
گزهگن،كونَك، اولكر، اورگل، كوْقا.
یازر. جاورون.
|
|
شب
|
تون، دون، گئجگه، گیچ//گئج.
|
|
شب سیاه
|
قارا تون، قارا دون.
|
|
شب2 ـ عصر3 ـ شامگاه
|
گئچ قرون.
|
|
شرق2 ـ مشرق3 ـ خاور
|
دوغو، توغار، گون توغسوق، گون چیقر،
گون چیخار//گون چیخان، گونای، گونئی، گون چیقار، گون توغار، گون دوغوش، گون
دوغوسو، گوی (گؤیجه).
|
|
شعاع آفتاب
|
جوغ.
|
|
شفق (جایی كه خورشید غروب نمی كند)
|
تانگ.
|
|
شمال
|
قوزای ، قوزئی، گئجه اورتاسی، تون،
قارا//قاراجا.
|
|
طلوع خورشید(بالا آمدن خورشید)
|
گون دوغوسو، گون دوغدو، دوغوش،
یاشینگ اؤرلَپ.
|
|
طلوع ماه
|
آی توغسی.
|
|
ظهر (نیمروز)
|
گون اورتا، اؤیله.
|
|
ظهور ماه
|
آی توغسی.
|
|
عقرب2 ـ كژ دم//گز دم
|
چادان ، چایان، چذن، چیان.
|
|
غرب2 ـ مغرب
|
كنباتان ، گون باتار، گون باتسوق،
گون باتان، گون باتیش، باتی، گون باتیسی، آغ//آغجا.
|
|
غروب آفتاب
|
گونش بادقالی، گون باتقالی.
|
|
فردا //فردایی
|
یارین، یارینقی//یارینكی.
|
|
فردا// فردایش
|
یارینغی، یارینكی گون، ایرته،
یاریندای، یارین، یاغرین.
|
|
فضا 2 ـ هوا
|
آچیق اوْروْن (آلتایلاردا)، آچیق
اوْرین.
|
|
فلق (پگاه)
|
تانگ.
|
|
فلك
|
ائورَن، ائورَن، چقرق، چیغری.
|
|
فلك آسمان
|
گؤك چیغریسی.
|
|
كاروان
كش2 ـ شعری3 ـ شباهنگ
|
كروان قیران، قوروق.
|
|
كرانه زمین
|
ییر بوجغاسی.
|
|
كهكشان (كاه كشان)
|
سامان یولو، سامان چكن (فارسجا
ترجمهسیندن بیزه گلمیشدیر) اسلامیّت تاثیرینده حاجیلار یولو (حجّ یولو)دا
دئییلیر. قدیم توركجهمیزده گؤك یاروغی//گؤك قاپوسی دئمیشلر. سامانچی یولو،
سامان اوغروسو، «سامان یولو» سؤزو ایلك دفعه عثمانلی دؤورونده ایشلهنمیشدیر.
آناتولودا؛ گؤك یولو، گؤك دِرِه، اوردو یولو، قوشلار یولو آدی ایله مشهور دور.
قدیم متنلرده« قوش یولو» گلمیشدیر.آناتولودا گؤك یاریغی دا دئییلیر. یاكوتلارا
گؤره ؛ گؤیون تیكیش یئری دیر. بیرده كی، تانرینین آیاق ایزلری دیر. ماجارلار
هاداق كوتای//آیاق قودای دئییرلر. آذربایجان دیلیندهكی «ی» سسی قیرقیز دیلینده
«چ» سسینه چئوریلدیگینه گؤره، قیرقیزلاركهكشانا ؛«قوش چوْلو» دئییرلر. توركمنلر؛
قوشلار یولی، قازان توركلری ایسه كهكشانا؛ كئییك قاز یولی (وحشی قاز یولو)
دئییرلر. قازاقلار« //ژابان قازلارژولو // یابان قازلار یولو» دئییرلر.كهكشانا؛
«سود یولو» دا دئییلمیشدیر. فارسلار، بو سؤزو ییزدن آلیب ترجومه یولو ایله« راه
شیری» سؤزونو یارادیب ایشلهدیرلر.
|
|
كیوان2 ـ زحل3 ـ ساتورن
|
سُكنتئر// سَكئن تیر، سكن تیز،
سكاندور، سئكئنتیز
|
|
گرفتگی آسمان (گرگ و میش)
|
زنگی قیزی.
|
|
ماه
|
آی، یالچیق.
|
|
ماه بدر
|
آی دولدو، تولون آی، تولو آی، توْلا
آی، توْلآی، توْلاسی. اولوغ آی.
|
|
ماه كامل (ماه بدر تمام)
|
اولوغ.
|
|
مرّیخ2 ـ بهرام3 ـ مارس
|
باقیر سوقوم، آناتولو دا «یالدیراق»
قوتادقو بیلیكده؛ «كورود»، «باقیر سوقون»، بقر سُقیم. اویغورلاردا «باقیر سوقرا
یولتوز//باقیر سوْقینا یولتوز»، «سوو ییلدیز»، سیقیت. ساقیت. كروه.
|
|
مشتری2 ـ بئرجیس3 ـ ژوپیتئر
|
ارن توز، اؤنقای//اؤنقئی//
اوْنگای//اونكای، اؤنگئی، اوْنگ گای، ائرئن تیر//ائرئن تیز، اؤنغقای.
|
|
منجّم (ستاره شناس)
|
یازرچی. جاورونجی.
|
|
مهتاب (درخشش ماه) نور ماه
|
آقچیل، قیرقیزلاردا« آی چاریق//آی
یاریق» قازاقلادا« آی ژاریقی»
|
|
مهتابی (به رنگ ماه)
|
آیتون (آیدین).
|
|
ناهید2 ـ زهره3 ـونوس
|
كروان قیران، دان اولدوزو، چوبان
اولدوزو، چولبان ییلدیزی، كروان چولدوز (قیرقیز)، آلتای ساكالاریندا؛ «ائرته
سولبانی»// ائرته چولپانی.آلتایلاردا «تانگ سولبانی»، تانگ یلدیزی، چوبان
ییلدیزی، دان اولدوزو (تبریز)، چولبان، صاباح ییلدیزی، آغ ییلدیز، غربی آناتولودا«
ساری ییلدیز، آل ییلدیز، قانلی ییلدیز» دیوان لغات التركده «یاروق ییلدیز//یاروق
یولتوز»، قوتادقو بیلیكده «سئویت» قدیم تورك دیلینده؛ «ایشیق ییلدیز» موغوللار
ایسه توركلرین تاثیرینده؛ «سوُلبون //سوْلبوْن» ، تانگ سوْلبانی، تان ییلدیزی،
چوبان ییلدیزی، آغ ییلدیز، آرلیك//ارلیك (مرد جنگجو)، سقیق، چوْلپوْن، ائرته
ییلدیزی، كروان ییلدیزی، قوروق.
|
|
نجوم
|
جاورون. یازرچیلیق.
|
|
نه فلك (آباء علوی)
|
توقوز آتابك.
|
|
نهار (نیمروز)
|
اؤیله، گون اورتا.
|
|
نهار2 ـ ظهر3 ـ نیمروز
|
گون اورتا، اؤیله، گوندوز.
|
|
نور خورشید
|
گون
سوغو//گون سوگو، گون گؤزو، سوس، گون ایشیغی، گوندونگ، گوندونگ یاروق.
|
|
نور خورشید (آفتاب)
|
گوندونگ یاریقی، گون گؤزو، گون
سوغو، سوس، گوندونگ.
|
|
نور دادن ستاره
|
چاقان، ایشارتی.
|
|
نور كامل ماه و آفتاب
|
یب یاروق.
|
|
نیمه شب
|
تون بوچوغو. تون بورچوغو.
|
|
هستی
|
ائوره‌ن، بارلیق (وارلیق).
|
|
هفت خواهران (ثریّا)
|
باخ پروین سؤزونه.
|
|
هلال ماه
|
آی پارا، یاریم آی
|
|
هلال ماه نو
|
قارانقو آی.
|
|
هوا//فضا
|
گؤك، قالیق، گؤك قالیق، آچیق
اوْروْن، آچیق اوْرین. آیا.
|
|
وقت
|
چئر//یئر، اوغور، اودور//اویور،
اؤد، اؤی، تورك، چاق، قاچ...
|
|
یكشنبه
|
بازار گونو.
|
